METODA NAUCZANIA – sposób pracy nauczyciela z uczniem, umożliwiający realizację celów nauczania.
Metody podające – są najlepiej opracowane i chyba najczęściej stosowane, bo poznanie matematyczne odbywało się dawniej prawie wyłącznie na drodze przyswajania gotowej wiedzy. Dzisiaj oddaje się pierwszeństwo problemowemu nauczaniu matematyki, bada się rezultaty uczenia się przez odkrywanie i ocenia się skuteczność stosowanych metod poszukujących. W matematyce odkrycie nowych widomości jest motorem działania, któremu polega głównie na wykonaniu różnorodnych operacji matematycznych. W tym ujęciu metody poszukujące będą się ciągle przeplatały z metodami praktycznymi, jednak pełne poznanie matematyczne ni jest możliwe z systematycznego przyswajania gotowych informacji. Pozostaje do włączenia ostatnia droga, czyli uczenie przez przeżywanie. Działalności matematycznej ucznia na choćby małym odcinku towarzyszy odczucie pewnego sukcesu osobistego i wzrost postawy zaangażowania. Z tych względów podkreśla się dzisiaj powszechnie role czynników emocjonalnych w uczeniu się matematyki. Metody eksponujące przeżycia są mało znane nauczycielom matematyki. Specyfika przedmiotu utrudnia wydzielanie materiału kształcącego, który może równocześnie dostarczyć bogatych przeżyć. Należy jednak pamiętać, że odkrywanie przez ucznia wiedzy wiąże się z samodzielnym dociekaniem, które musi prowadzić do formułowania własnych ocen oraz na kształtowanie naukowego poglądu na świat.
Nie można podzielić wszystkich faktycznie stosowanych w nauczaniu metod na zbiory rozłączne. Integracja zakłada z góry wzajemne przenikanie różnych sposobów pracy z uczniami.
Teoretyczne sklasyfikowanie metod:
Poznaliśmy jedno z kryteriów podziału, czyli wybór drogi według której uczeń zdobywa wykształcenie. Innym kryterium może być źródło wykorzystanych przez ucznia wiadomości, co prowadzi do metod słownych (wykład, wyjaśnienie, pogadanka, praca z podręcznikiem), oglądowych (pokaz modeli, przeźroczy, filmów, doświadczeń) i praktycznych (prace laboratoryjne, ćwiczenia).
Integracja metod podających, poszukujących, eksponujących i praktycznych winna ujawnić nowe sposoby pracy z uczniem. Będziemy ich poszukiwać w oparciu o analizę tabeli.
| METODY: | PODAJĄCE | POSZUKUJĄCE | EKSPONUJĄCE | PRAKTYCZNE |
| Wyjaśnienie, Opowiadanie, wykład | Ustne ,,podanie” materiału przez nauczyciela | Wykład problemowy (dialog ,,wewnętrzny” Nauczyciela rozwiązującego problem przed uczniem) | Wykład ukazujący piękno matematyki, integrują problemy i zastosowania | Wykład w połączeniu z poleceniem samodzielnego zapisu rozwiązywanie zadania według instrukcji |
| Pogadanka, dyskusja | Objaśnienie nowego materiału za pomocą pytań z wykorzystaniem doświadczeń uczniów | Pogadanka heurystyczna poprzedzona wysunięciem problemu do rozwiązania | Dyskusje na temat rozwiązania interesujących problemów z literatury uzupełniającej | Pogadanka powtórzeniowa prowadząca do rozwiązywania zadań |
| Praca z podręcznikiem | Czytanie podręcznika jako źródła wiedzy. Zadanie nowego materiału z podręcznika. | Rozwiązanie problemów w oparciu podręcznik | Sprawozdanie z literatury uzupełniającej ,,ciekawostki” matematyczne | Notowanie treści podstawowych albo zapisu symboli. Rozwiązywanie zadań z podręcznika |
| Pokaz, obserwacja | Pokaz przeźroczy, filmu, modeli, itp. Z danym z góry komentarzem | Pokaz połączony z obserwacją ucznia dla rozwiązania danego problemu | Pokaz ukazujący piękno matematyki, interesujące problemy i zastosowania | Pokaz połączony z konkretnym zadaniem do rozwiązania |
| ćwiczenia | Objaśnienie przez nauczyciela sposobów rozwiązywania zadań, dowodzenia twierdzeń | Rozwiązywanie zadań problemowych | Zawody matematyczne rozwiązywanie atrakcyjnych zadań, zadań historycznych | Ćwiczenie na zastosowanie teorii. Rozwiązanie ćwiczeń utrwalających |
| Praca laboratoryjna | Przedst.. przez nauczyciela wyników doświadczeń bez ich wykonania przez ucznia | Wykonywanie doświadczeń dla dokonania uogólnień (tok indywidualny) | Konkurs na wykonanie ćwiczeń w grupach | Ćwiczenia w terenie na zastosowanie teorii. Ćwiczenia w pracowni dla sprawdzenia słuszności uogólnień |
Wykład (w szkole podstawowej wyjaśnienia czy opowiadania) nauczyciela, jest on rzadko stosowany w szkole. Wykład w swej tradycyjnej ,,uniwersyteckiej” formie jest zaliczany do metod podających, co nie jest zupełnie słuszne. Już w tabeli są wyróżnione różne rodzaje wykładu. Np. : w matematyce może mieć miejsce wykład nauczyciela ilustrowany zapisem na tablicy z równoczesnym notowaniem przez uczniów w zeszytach, albo wykład nauczyciela bez notowania z następującym po nim zapisem planu lekcji do zeszytu, albo wykład nauczyciela połączony z demonstrowaniem modeli, schematów, itp. , albo wykład nauczyciela przeplatany rozwiązywaniem przez uczniów zadań według instrukcji nauczyciela na tablicy, itp.
Pogadanka może być ściślej określona jako pogadanka heurystyczna połączona z upoglądowieniem, prowadząca drogą instrukcji do uogólnień, albo pogadanka heurystyczna prowadząca do praw ogólnych, do wyróżnienia przypadków szczególnych, albo dyskusja prowadząca do wspólnego dowodzenia twierdzenia w oparciu o rysunek „ożywiony”, albo dyskusja uczniów w grupach nad rozwiązaniem postawionego problemu, itp.
Praca z podręcznikiem jako jedna z metod ogólnych może być realizowana w różnych sposobach pracy z uczniem odpowiednio integrowanych. Możemy planować np.: głośne czytanie podręcznika i analizę tekstu zapisem symbolicznym (przez ucznia lub nauczyciela), pracę samodzielną ucznia według planu podanego przez nauczyciela w oparciu o podręcznik (samodzielnie lub w grupach), albo rozwiązywanie zadań z podręcznika częściowym zaprogramowaniem rozwiązań przez nauczyciela, itp.
Pogadanka to dialog nierówno prawnych stron: nauczyciela, który w zasadzie stawia pytania różnie rozbudowane i ucznia, który odpowiada. Pogadanka zawiera elementy wykładu, elementy dyskusji z uczniami, elementy nauczania problemowego. Jest składanką wyjaśnień nauczyciela stawianych przez niego pytań i odpowiedzi uczniów, dłuższych wypowiedzi uczniów, momentów samodzielnej pracy uczniów, pytań stawianych przez uczniów i odpowiedzi nauczyciela. Nauczyciel traktuje w czasie pogadanki klasę, jako całość, a odpowiedzi poszczególnych uczniów jako symptom stanu całej klasy. Przez cała pogadankę nić krótkich pytań i odpowiedzi, która widzie od zamysłu nauczyciela do posłużenia się dawniejszymi doświadczeniami uczniów w celu wytworzenia nowej wiedzy, użycia dawnej wiedzy nowych sytuacjach i do nowych zadań, nadania nowych znaczeń wiadomościom, uporządkowania doświadczeń, tak żeby złożyły się na uporządkowaną wiedzę, utrwalały ją, wpływały na postawy i gusty uczniów.
Wykład jest podstawową formą kształcenia dorosłych w szkol, natomiast wykład wydaje się metodą nieco sztuczną, bo materiał nauczania podzielony jest raczej na krótkie partie, a od nauczyciela wymaga się aby powodował aktywny udział uczniów w lekcji, co wyklucza nieruchome wsłuchiwanie się w długą serię wypowiedzi nauczyciela – wykładowcy. Wykład w szkole dostarcza uczniom ćwiczenia ważnej umiejętności uczenia się, przede wszystkim jednak musi być rzetelnym sposobem nauczania uczniów tego, co przewiduje program.
Dyskusja jako nowy sposób pracy nad materiałem nauczania dyskusja służy opanowaniu jego złożonych form, pojęć, reguł, rozwiązywanie problemów. Umożliwia rozwiązywanie problemu dzięki uzupełnianiu się wiedzy jej uczestników, odkrycie przez zespół aspektów problemu znanych tylko niektórym członkom, pozwala zweryfikować hipotezy i rozpatrywać różne stanowiska. Dyskusja może przebiegać tylko wtedy, kiedy jej uczestnicy mają względnie bogatą wiedzę z zakresu stanowiącego przedmiot dyskusji, kiedy ich wiedza się różni i kiedy różnią się poglądami na wartość tej wiedzy, na sposób i cele jej wykorzystania. Dyskusje stosuje się raczej na lekcjach przedmiotów humanistycznych.
Przygotowanie materiału:
- ustalenie celu dyskusji,
- wybór tematu i ustalenie rezultatów dyskusji,
- przewidywanie stanowisk w dyskusji,
- opracowanie roboczego scenariusza
Praca z uczniami:
- wprowadzenie do dyskusji, ustalenie jej przedmiotu
- wzbudzenie dyskusji,
- utrzymanie kierunku dyskusji,
- kontrolowanie,
- nadzór,
- zebranie rezultatów,
Kierowanie kształtowaniem się wartości – wzorzec postępowania nauczyciela wykorzystującego materiał nauczania w celu ukształtowana w uczniu wartości etycznych i estetycznych. Najwięcej sposobności do pracy wychowawczej w szkole, choćby ze względu na poświęcony czas, dostarcza materiał nauczania matematyki i zawarte w nim wartości, służą one kształtowaniu w umyśle ucznia wartości, zmienianiu ich, przeorganizowaniu i organizowaniu w system.
Linki, które mogą się przydac:
http://www.awans.net/strony/matematyka/gorajewska/gorajewska1.pdf
http://www.publikacje.edu.pl/publikacje.php?nr=493
http://www.keleborn.ksiezyc.pl/mat/08.html
Źródło:
Zofia Krygowska, Zarys dydaktyki matematyki I - III, WSiP, Warszawa 1977 - 1980
Helena Siwek, Dydaktyka matematyki, WSiP, Warszawa 2005
Wincenty Okoń, Słownik pedagogiczny. PWN 1987.